رمضان در لغت از رمضاء به معنی شدت حرارت گرفته شده و به معنای سوزانیدن می باشد، چون در این ماه گناهان سوزانیده می شوند و به همین دلیل این ماه رمضان مسمی گردیده است. ازجمله بزرگ ترین فضیلت های این ماه این است که تمام کتب آسمانی و صحیفه ها در این ماه نازل شده است. چنان چه الله متعال می فرماید:

﴿شَهْرُرَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾
[بقره: ١٨٥]
ترجمه: (روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! الله، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید؛ و الله را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید؛ باشد که شکرگزاری کنید!

ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل گردیده است. قرآن در ماه رمضان در شب قدر از لوح محفوظ به یکباره گی به بیت المعمور-کعبه فرشته گان در آسمان دنیا- نازل شد و به مدت ۲۳سال به تدریج طبق ضرورت به پیامبر صلی الله علیه وسلم نازل گردید، هم چنان صحیفه ابراهیم در شب اول رمضان، تورات در شب ششم رمضان، انجیل در شب دوازدهم رمضان و زبور در شب هجدهم رمضان نازل گردیده است.
در حدیث دیگری از سهل روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «بهشت دروازه ای دارد که به آن(ریان) می گویند؛ در روز قیامت فقط روزه داران از آن دروازه وارد بهشت می شوند و غیر از آن ها کس دیگری وارد بهشت نمی شوند. روز قیامت ندا داده می شود که کجائید ای روزه داران؟ پس از آن برمی خیزند و غیر از روزه داران کسی دیگر وارد بهشت نمی شوند؛ پس از اینکه روزه داران وارد می شوند، دروازه بسته و هیچ کس اجازه داخل شدن را به بهشت از آن دروازه را ندارد.»
هم چنان رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «ای مردم! ماه بابرکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است، ماهی که نزد الله متعال از همه ماه ها برتر، روزهایش بر همه روزها و شب هایش بر همه شب ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است. ماهی است شما در آن به مهمانی دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته اید. نفس های شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت و عمل تان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است و بهترین ساعاتی است که الله متعال به بندگانش نظر رحمت می کند.»
در حدیث دیگری پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرمایند: «هرگاه شب اول رمضان فرارسد شیاطین و جن های سرکش به بند کشیده می شوند؛ دروازه های دوزخ بسته می گردد و هیچ دری از آن باز نمی ماند و دروازه های جنت باز می شوند و هیچ دروازه ای از آن بسته نمی ماند، ندا دهنده ای ندا می دهد ای کسی که خواهان خیر و خوبی هستی جلو بیا و ای کسی که خواهان شروبدی هستی دست بردار و الله در شب های رمضان آزاد شده گانی از جهنم دارد.»
رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند:

«الصوم جنة من النار.»
ترجمه: روزه سپری است در برابر آتش.

روزی صحابه از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم سوال کردن: یارسوالله! چه چیز شیطان را از ما دور می کند؟ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «روزه چهره اش راسیاه می کند و صدقه پشت او را می شکند.»
هم چنان روزه ی ماه رمضان فضیلت بسیاری دارد؛ چنان چه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«من صام رمضان ایمانا و احتسباغفر له ما تقدم من ذنبه.»
ترجمه: کسی که رمضان را از روی ایمان داری بدست آورد، به پاداش آخرت روزه بگیرد گناهان گذشته اش بخشیده می شود.

 خصوصاً فضیلت رمضان در گرما بسیار زیاد است؛ چنان چه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«الصوم فی الحر جهاد.»
ترجمه: روزه درگرما جهاد است.

چرا که از جمله عبادات بیشترین اجر را جهاد دارد و روزه درگرما هم مانند جهاد پاداش دارد. و نیز فرمودند:

«کل شی ءٍ زکاة  وزکاة الابدان صیام.»
ترجمه: برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن ها روزه است.

اگر بنده ای برکتی که در رمضان است را بداند، دوست می داشت که تمام سال رمضان می بود چرا که الله متعال در رمضان آن قدر بر بنده گان مؤمن اش سخاوت می کند که نفل به برابر فرض و هر فرض هفتاد مرتبه ثواب در آن ازدیاد می گردد. اخلاص لازم است که انسان ازین سخاوت پروردگار استفاده اعظمی بکند. چنان چه در این ماه شبی است که فضیلت آن بیش از ۸۳ سال و چند ماه است؛ آن شب، شب قدر است و جا دارد که درباره فضیلت شب قدر که قلب رمضان است، ذکری داشته باشیم.
قدر از دید لغت معانی زیادی دارد که در این جا نظر به روایات؛ اندازه و تعیین می باشد. چرا که در این شب فرشته گان که در رأس آن ها جبرئيل امین قرار می داشته باشد که به إذن الله فرود می آیند و جمیع مقدرات بنده گان را؛ ازقبیل: مرگ، رزق وغیره در طول سال آینده تعیین می کنند. وجود این شب در این ماه از نعمت و موهیبت الهی بر امت محمد صلی الله علیه وسلم است چراکه قیام این شب به مثابه هزار ماه فضیلت دارد.
چنان چه الله متعال می فرماید:

﴿إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ً وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ً لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ ً تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ ً سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ.﴾
[قدر: ۱-۵]
ترجمه: ما آن[= قرآن‌] را در شب قدر نازل کردیم! و تو چه می دانی شب قدر چیست؟! شب قدر بهتر از هزار ماه است! فرشته گان و "روح"(جبرئیل امین) در آن شب به اذن پروردگارشان برای(تقدیر) هرکاری نازل می شوند. شبی است سرشار از سلامت(و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده دم!

از رسول الله صلی الله علیه وسلم سوال شد چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ فرمودند: «کار نیک در آن شب از کار نیک هزار ماه غیر شب قدر برتر است.» و نیز فرمودند:

«من قام لیل القدرایمانا واحتسباغفرله ماتقدم من ذنبه.»
ترجمه: کسی که شب قدر را از روی ایمان داری بدست آورد، به پاداش آخرت  برپا کند گناهان گذشته اش بخشیده می شود.

پسخوب است تا  انسان در چنین شبی در مورد اعمالی که در گذشته انجام داده و در آینده می خواهد انجام دهد تفکر و تدبر نماید و اعمال خود را ارزیابی کند و زمینه انجام اعمال صالحه را برایش فراهم نماید تا به یاری الله متعال بهترین سرنوشت را برای خود رقم زند. 
چنان چه انس رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت می کند: «ماه رمضان به شما روی آورده است در این ماه شبی است که برتر از هزار ماه می باشد و هر کس از فیض این شب محروم گردد، از تمام خوبی ها بی نصیب مانده و محروم نمی ماند مگر کسی که خویشتن را محروم کرده است.»
پیامبر صلی الله علیه وسلم لعنت کرده اند کسی را که شب قدر را بگذراند و زنده باشد اما آمرزیده نشود. بنابر این باید در این ماه با عمل به احکام الهی و توبه نصوح و شب زنده داری فضیلت این ماه را حاصل و به گونه ای خود سازی کنیم که اثرات آن تا رمضان آینده ماندگار باشد، و ازجمله روزه دارانی نباشیم که به قول حضرت نبی اکرم صلی الله علیه وسلم از روزه جز گرسنگی و تشنگی و از شب زنده داری جز بی خوابی و از نماز جز سختی دیگر سودی نمی برند.

نویسنده: ظهیره مبارز